تحلیلی از پژوهش های ایرانی قلمرو برنامه درسی آموزش علوم تجربی با تمرکز بر ماهیت علم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه خوارزمی

2 گروه علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی

3 دانشگاه کوئینز(کینگستون)، انتاریو، کانادا

10.22034/tpcj.2024.190378

چکیده

این مطالعه با هدف، تحلیل پژوهش های ایرانی آموزش علوم تجربی معطوف به ماهیت علم، در قلمرو برنامه درسی انجام شده است. سوال اصلی این است که چگونه به موضوع ماهیت علم در برنامه درسی آموزش علوم تجربی پرداخته شده است و حیطه‌های مغفول این پژوهش‌ها کجاست. مبنای تحلیل این پژوهش کیفی بازنمایی سه سطحی آکر از برنامه درسی بوده است. مرور و تحلیل 32 سند شناسائی شده حاکی از آن است که مطالعات ایرانی تمرکز و توجه بسیاری به برنامه درسی قصد شده دارند، ولی در سطح برنامه درسی اجرا شده و کسب شده جای مطالعات با رویکردهای روش شناختی متنوع، خالی است. همچنین در زمینه آموزش ماهیت علم در مقطع ابتدایی، پژوهشی صورت نگرفته است. لازم است پژوهش هایی کیفی به طور مثال مردم نگاری انجام شود تا پژوهشگر با مشاهده کلاس های درس علوم تجربی، بی واسطه بتواند به بررسی چگونگی آموزش ماهیت علم بپردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An analysis of Iranian research in science education curriculum with a focus on the nature of science

نویسندگان [English]

  • Hamideh Hoorfar 1
  • Zahra Niknam 2
  • Majid Malekan 3
  • Effat Abbasi 1
1 Ph.D. student in Curriculum, Kharazmi University, Tehran
2 Kharazmi UN
3 Lecturer at Queen's University (Kingston), Ontario, Canada
چکیده [English]

This study analyzes Iranian research on science education curriculum focusing on the nature of science.How the nature of science has been addressed in Iranian research on science education curriculum is question. This study was conducted with a qualitative approach and by reviewing Iranian studies. 32 documents were examined and analyzed. The review and analysis indicate that Iranian studies have mainly focused and pay a lot of attention to the intended curriculum, at the expense of sidelining the implemented and acquired curricula.There is little field research from classrooms and a huge gap in interpretive research Also, there is almost no research on teaching the nature of science to primary students.Classroom activities and learners' experiences in educational environments are an integral part of the curriculum, therefore, it is necessary to conduct qualitative field research, such as ethnography, for gaining a deeper understanding of the implemented and experienced levels of the curriculum.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • science education
  • nature of science (NOS)
  • science curriculum
  • curriculum levels
ابراهیمی تیرتاش، فهیمه. شیخ رضایی، حسین (1395). حلقه کندوکاو و قابلیت های آن در آموزش ماهیت علم. تفکر و کودک، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سال هفتم، شمارة اول، 1395 ،1-23.
ابراهیمی تیرتاش، فهیمه. شیخ رضایی، حسین (1396). نقد و بررسی مؤلفه های ماهیت علم در آموزش علم". روش شناسی علوم انسانی. س32 ،ش32 ، ص 611-621 .
اربابی­فر، فاطمه. ناظر دیلمی، سمیه (1400). تدریس درس فیزیک جدید به دانشجویان با رویکرد مبتنی بر استفاده از ماهیت علم مقاله پژوهشی، نشریه پژوهش در آموزش علوم تجربی، سال نخست، شماره یک، 1400، 37-24.
 انصاری، مریم. (1388). آموزش ماهیت علم با استفاده از تاریخ آن، رشد آموزش زیست شناسی، دوره22، شماره 3.
باقری، خسرو (1389). درآمدی بر فلسفه آموزش وپرورش جمهوری اسلامی ایران، نوآوری های آموزشی, 2(2), 9-48.
بازقندی، پروین. ضرغامی، سعید. قائدی، یحیی. محمودنیا، علیرضا. باقری نوع پرست، خسرو (1395). ترسیم اشاره‌هایی برای تدریس علوم بر بنیاد تبیینی کل نگرانه از ماهیت علم، پژوهش نامه مبانی تعلیم و تربیت، 6(1), 125-146.
بصیری، ناصر. احمدی، فاطمه. نیک عمل، مهدی (1399). ارزیابی شناخت دانشجویان از مفهوم علم و کاوشگری علمی و رابطه ی آن با درک یک مفهوم فیزیکی(جرم)، نشریه علمی فناوری آموزش، جلد 15. شماره 3. تابستان1400.
بهنیا، ریحانه. وصالی، منصور. احمدی، فاطمه (1397). بررسی کتاب نایت بر اساس رویکرد ماهیت علم در مبحث ترمودینامیک،دهمین همایش ملی آموزش،تهران.
توماج ایری، موسی. مهرمحمدی، محمود (1399). فهم زیباشناسانه از ماهیت علم و پیامد‌های آن برای تربیت علمی، پژوهش نامه مبانی تعلیم و تربیت, 10(2), 46-66.
حسینی­فر، حسین (1392). شناسایی و سنجش ادراکات دانش­آموزان از ماهیّت علم. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت دبیری شهید رجایی، دانشکده علوم پایه.
رضوی، آرزو. وصالی، منصور (1393). ماهیت علم ضرورتی فراموش شده در آموزش علوم ایران، اولین کنفرانس ملی نگاهی نو به تحول و نوآوری در آموزش موسسه بین المللی علوم و رفتار حکیم عرفی شیراز، شیراز، ایران.
سجادی، هدایت (1399). علم شناسی و آموزش علوم: چارچوبی نظری در به کارگیری تاریخ و فلسفه علم در آموزش علوم تجربی، فصلنامه تعلیم  تربیت، شماره 2، شماره پیاپی 146، سال 37، تابستان.
سعیدی، مریم (1390). بررسی دیدگاه­های دانش­آموزان و معلمان علوم راهنمایی از علم و ماهیت آن، پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید رجایی تهران.
سلطانی، اصغر. شریف، مصطفی. رکنی­زاده، رسول (۱۳۸۹). بررسی دیدگاه اعضای هیئت علمی در خصوص برنامه درسی آموزش علوم مبتنی بر ویژگی های ماهیت علم، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، شماره ۵۶.
صمدی، افسانه. نامور، فاطمه. نامور، امیر (1397). تاریخ، فلسفه و ماهیت علم در آموزش علوم تجربی ابتدایی،همایش کشوری دانش موضوعی -تربیتی (دانش آموزش محتوا)،اردبیل.
ظاهری، محمد. عبدالملکی، صابر. فرجادمند، لیلا (1397). بررسی وضعیت درک دانشجو-معلمان آموزش علوم تجربی از ماهیت علم تجربی: مطالعه موردی مراکز تربیت معلم تهران، پژوهش در برنامه ریزی درسی. دوره 15, شماره 31 (پیاپی 58); 79 -94.
عبدالملکی، صابر. ملکی، حسن(1394). واکاوی سواد علمی: کاربرد در برنامه درسی آموزش علوم، ترویج علم، سال هفتم. شماره نهم. پاییز و زمستان.
عبدالملکی، صابر. درانی، کمال. کرمدوست، نوروز، علی. صدرالاشرفی، مسعود(1394). ماهیت علم: مطالعه موردی نگرش دانشجویان کارشناسی دانشگاه تهران، دو فصلنامه نظریه و عمل در برناه درسی سال سوم، شماره 5 ،بهار و تابستان،451-413.
عبداللهی، جلال. مولوی، مهران (1400). رویکرد مناسب ارائه ماهیت علم در آموزش فیزیک، بیستمین کنفرانس آموزش فیزیک ایران، 12 تا 14 مرداد، ایلام.
عسگری­خواه، نرگس ( ۱۳۹۶). بررسی کتاب علوم ششم ابتدایی از منظر ماهیت علم، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت دبیرشهید رجایی.
غفاری، شهریار(1393). اهمیت آموزش ماهیت و تاریخ علم. رشد آموزش فیزیک، دوره29، شماره3.
فرزان نهاد، یوسف (1400)، جایگاه ماهیت علم در آموزش علوم و نظام تربیت معلم، نامه علوم پایه، شماره2و3(پاییز و زمستان1400)،108-114.
کریمی, ‌محمدحسن. مزیدی, محمد. مهر‌محمدی، محمود (1386). نقد و بررسی کتاب علوم پایه اول راهنمایی تحصیلی از منظر فلسفه علم. علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز, 52(26), 111-136.
کریمی، محمدحسن. کیانی، فرحناز.  شمشیری، بابک. (1397). تحلیل محتوای کتاب های راهنمای معلم فیزیک دورة متوسطه بر اساس رویکرد به ماهیت علم-پژوهش کیفی. پژوهش­های برنامة درسی انجمن مطالعات برنامة درسی ایران. دورة هشتم، شمارة دوم، پیاپی 16، پاییز و زمستان . 70-97
کیانی، فرحناز. بویری، سودابه. (1399). بررسی ماهیت علم در کتاب درسی فیزیک پایه دهم ریاضی سال 1399 با تأکید بر نقش دانشمندان، بیستمین کنفرانس آموزش فیزیک ایران. 12 تا 14 مرداد1400 ایلام.
کیوانفر، لیلا. (1400)، تاریخ، فلسفه و ماهیت علم درآموزش شیمی، سومین همایش ملی آموزش شیمی
لیاقت,سمیه. نیک­نام, زهرا. باقری، ‌سعیده. (1392). «ماهیت علم» و آموزش علوم تجربی: تحلیل محتوای کتاب درسی علوم تجربی پایه سوم راهنمایی، مطالعات برنامه درسی، 29(8)،89-116.
محمدی، مهدی. صابری، مریم. سلیمی، قاسم. نوری، نوشین. (1397). راهنمای عملی روش فراترکیب در شناسایی شایستگی های حرفه ای معلمان در تدریس ماهیت علم، مطالعات برنامه درسی  , دوره  13 , شماره5. 73 - 106.
محمدی­پور، ناصر. ضرغامی، سعید. داو­دپناه، محمد. (1400). تحلیل محتوای کتاب فیزیک دوره متوسطه 2با رو یکرد ماهیت علم (پژوهش کیفی)، نشریه پژوهش در آموزش علوم تجربی سال نخست، شماره دو، زمستان.
محمودی، فیروز. فتحی­آذر، اسکندر. بدری، رحیم. سرداری، مرضیه. (1398). تاثیر روش وارونه (معکوس) بر ماهیت علم و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر پایه دهم در درس زیست شناسی شهر تبریز، نشریه راهبردهاى آموزش در علوم پزشکى دوره 12، شماره 3.
مولا قلقاچی ، سمیه. ادیب، یوسف.  فتحی آذر، اسکندر. ( 1395). تجارب دبیران علوم دوره دبیرستان از ماهیت علم، پژوهش در برنامه ریزی درسی، سال سیزدهم، دوره دوم، شماره 24، پیاپی51،  صفحات 59 ـ 93.
مؤمنی­راد، اکبر. علی­آبادی، خدیجه. فردانش، هاشم. مزینی، ناصر. (1392). تحلیل محتوای کیفی در آیین پژوهش: ماهیت، مراحل و اعتبار نتایج، فصلنامه اندازه­گیری تربیتی، شماره 14، سال چهارم، زمستان 1392.
نیک نام، زهرا (1384). تبیین ساخت و سازگرائی دیالکتیکی و دلالت های آن برای آموزش علوم تجربی، فصلنامه مطالعات برنامه درسی، شماره 2، 24-54.
 Akerson, V., & Donnelly, L. A. (2010). Teaching Nature of Science to K‐2 Students: What understandings can they attain?. International Journal of Science Education32(1), 97-124.‏
Akker, J. J. (2009). Curriculum in development, Enschede: Netherlands Institute for Curriculum Development.
Abd‐El‐Khalick, F., & Akerson, V. (2009). The influence of metacognitive training on preservice elementary teachers’ conceptions of nature of scienceInternational Journal of Science Education31(16), 2161-2184.‏
Allchin, D., Andersen, H. M., & Nielsen, K. (2014). Complementary approaches to teaching nature of science: integrating student inquiry, historical cases, and contemporary cases in classroom practice. Science Education, 98(3), 461-486.‏
Bell, R.L., J.J. Matkins, and B.M. Gansneder. )2011(. Impacts of contextual and explicit instruction on preservice elementary teachers’ understandings of the nature of science. Journal of Research in Science Teaching 48: 414–436.
ÇİL, E. )2014(. Teaching nature of science to pre-service early childhood teachers through an explicit reflective approach. Asia-Pacific Forum on Science Learning and Teaching, Volume 15, Issue 1, Article 3, p.1.
Cofré, H., Núñez, P., Santibáñez, D., Pavez, J. M., Valencia, M., & Vergara, C. (2019). A critical review of students’ and teachers’ understandings of nature of science. Science & Education28, 205-248.‏
Deng, F., Chen, D. T., Tsai, C. C., & Chai, C. S. (2011). Students' views of the nature of science: A critical review of research. Science Education, 95(6), 961-999.
Khishfe, R., and Abd-El-Khalick, F. )2002(. Influence of explicit and reflective versus implicit inquiry-oriented instruction on sixth graders’ views of nature of science. Journal of Research in Science Teaching 39: 551–578.
Khishfe, R., and N. G. Lederman. (2007). “Relationship between Instructional Context and Views of Nature of Science.”.” International Journal of Science Education 29 (8): 939–961.
Lederman, N. G. (1992) Students’ and teachers’ conceptions of the nature of science: a review of the research. Journal of Research in Science Teaching, 29, 331-359.
Lederman, N. (2007). Nature of science: Past, present and future. Handbook of research on science education (pp. 831–879). First Published. Mahwah, NJ: Erlbaum.
Leng, C. H., Abedalaziz, N., Orleans, A. V., Naimie, Z., & Islam, A. (2018). Teaching practices of Malaysian science teachers: Role of epistemic beliefs and implicit intelligence. MOJES: Malaysian Online Journal of Educational Sciences6(2), 48-59.‏
McComas, W. F. (1998). The principal elements of the nature of science: Dispelling the myths. In The nature of science in science education (pp. 53-70). Springer, Dordrecht.
McComas, W. F., & Olson, J. K. (2002). The nature of science in international science education standards documents. In W. F. McComas (Ed.), The nature of science in science education: Rationales and strategies (pp. 41-52).
McComas, W. F. (2020). Nature of science in science instruction. Dordrecht: Springer.‏
McComas, W. F., Clough, M. P., & Nouri, N. (2020). Nature of science and classroom practice: A review of the literature with implications for effective NOS instruction. Nature of science in science instruction,67-111.‏
McKeown, Jessica M.)2018(. An Examination of Nature of Science Understandings over a Decade: Change between Grades Two and Twelve. ProQuest LLC, Ph.D. Dissertation, Indiana University.
Olson, J. K. (2018). The inclusion of nature of science in nine recent international science education standards documents. Science & Education, 27, 637–660.
Sutinah, C & Widodo, A. (2020). The Effect of Nature of Science (NoS) Explicit Learning Design on Students’ NoS Comprehension at Elementary SchoolAl Ibtida: Jurnal Pendidikan Guru MI7(2), 197-209.‏
Yuniasih N., & Widodo A. (2019). Nature of Science learning design for elementary school students. The 5th Annual Applied Science and Engineering Conference (AASEC 2020).