نگاهی تحلیلی انتقادی به برنامه درسی اسلامی صورت گرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 رشته مطالعات برنامه‌درسی دانشگاه فردوسی مشهد

2 گروه مطالعات برنامه‌درسی و آموزش دانشگاه فردوسی مشهد

10.22034/tpcj.2023.190275

چکیده

در این پژوهش یکی از دیدگاه ­های برنامه­ درسی اسلامی که توسط رورنانی ­­هاشیم مطرح شده، توصیف، تحلیل و نقد شده است. در تحلیل اندیشه ­های او معلوم شد که وی برنامه ­درسی را مترادف با سند مکتوب و به مثابه نظام مدنظر داشته و در علم دینی تحت تأثیر اندیشه عطاس، علمی را دینی می­داند که از عناصر غربی پاک و با ارزش ­های اسلامی جایگزین شود. او در برنامه ­درسی اسلامی بر مشحون کردن اهداف و محتوا از ارزش­ های اسلامی تأکید ویژه ­ای دارد. از مهم ترین انتقادات به اندیشه ­های وی، نبود تبیین نظری مبانی فلسفی و روش­ شناختی، تلقی صورت­ گرایانه از اسلامی­ سازی، و  غفلت از برنامه­ درسی به مثابه حوزه مطالعاتی و قبول بسترهای معرفتی موجود غربی برای آن می­ باشد. از این رو، نیاز مهم امروز این حوزه، فراتر رفتن از مواجهه منفعلانه است که بنا را بر اقتباس، تهذیب و تکمیل صورت­ گرایانه دانش غربی موجود قرار می­ دهند و روی­آوردن به دیدگاه ­های واکنشی و فراکنشی که در پی ارائه صورت­ بندی های نظری جدید و توسعه مرزهای دانش برنامه­ درسی از منظر اسلامی هستند، از ضرورت برخوردار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analytical-critical Look at Formalist Islamic Curriculum

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Sadat Jafarniya 1
  • Maghsoud Amin Khandaghi 2
1 Feddosi UN
2 Ferdosi University
چکیده [English]

In this research, one of the views of the Islamic curriculum proposed by Hashim has been described, analyzed and criticized. In the analysis, it was found that she considered the curriculum as a document and system. Her view on religious science is influenced by al-Attas' view. Accordingly, she considers science as a religious one in condition that it is free from Western elements and replaced by Islamic propositions. She seeks to design and develop a curriculum that places particular emphasis on Islamic goals and content. The most important criticisms indicates the neglect and lack of theoretical explanation of philosophical and methodological foundations, reliance on formalist views, Neglecting the curriculum as a field of study, being under the banner of the discourse of existing Western sciences. Hence, the important need of this field today is to go beyond the passive encounter, which is based on the adaptation, refinement and formalistic completion of existing Western knowledge, and to turn to reactive and proactive encounters that seek to provide theoretical formulations. New development of curriculum knowledge boundaries from an Islamic perspective is essential.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic curriculum
  • Islamization
  • Rosnani Hashim
  • Theorizing
  • Religious science
  • formalistic
اسدیان، سیروس (1390). بنیادها و راهکارهای اسلامی کردن برنامه­درسی رشته برنامه­ریزی درسی در ایران و ارائه مدلی جهت آن، رساله دکتری، تهران» دانشگاه علامه طباطبایی.
امین­خندقی، مقصود؛ قادری، علی (1394). برنامه­درسی پست­مدرن در بوته نقد. پژوهش­نامه مبانی تعلیم و تربیت، 5(1)، 29-5.
امین­خندقی، مقصود (1400). درسنامه دوره دکتری نظریه­های برنامه درسی {یادداشت کلاسی در مبحث انواع مواجهات با نظریه­های برنامه­درسی }، گروه مطالعات برنامه­درسی و آموزش، دانشگاه فردوسی مشهد.
 امین­خندقی، مقصود؛ جعفرنیا، فاطمه سادات (1397). برداشتی متفاوت از ماهیت تفسیر تربیتی: نظریه­پردازی در حکم هدف و آرمان تفسیر تربیتی. آموزه­های تربیتی در قرآن و حدیث، شماره 4: 40-19.
امین­خندقی، مقصود؛ مهدوی­خواه، علی (1396). به سوی انبساط مفهومی از برنامه­درسی اسلامی. مطالعات برنامه­درسی، 46، 34-1.
ایمان، محمدتقی؛ کلاته­ساداتی، احمد (1398). روش­شناسی علوم انسانی نزد اندیشمندان مسلمان (ارائه مدل روش­شناختی از علم اسلامی). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
آذربایجانی، مسعود (1391). امکان علم دینی: مقایسه روان­شناسی غربی و روان­شناسی اسلامی. در: گفتارهایی در علم دینی. تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، 104-89.
باقری نوع‌پرست، خسرو (1369). درآمدی به انقیاد فرهنگی در روانشناسی معاصر. مجله روان­شناسی و علوم­تربیتی، شماره 0. 47-81.
پاک­سرشت، محمدجعفر (1386). نظریه­های تربیتی و چالش­های نظریه­پردازی در آموزش‌وپرورش. فصلنامه نوآوری­های آموزشی. شماره 20، سال ششم 148-125.
پاینار، ویلیام (1390). نومفهوم­سازی حوزه مطالعات برنامه­درسی. در: برنامه­درسی گفتمان نظریه، پژوهش و عمل برنامه­درسی نومفهوم­گرا. ترجمه مصطفی شریف. اصفهان: جهاد دانشگاهی.
ترخان، قاسم (1395). علل معنوی و چالش­های پیش­رو در اسلامی­سازی علوم. فلسفه دین، شماره 3، 456-431.
حاجی حیدری، حامد؛ ملاعباسی، محمد (1389). کاوشی در کرسی­های آزاداندیشی؛ راهبرد فرهنگ، شماره­های 12 و 13، 61-86.
حسنی، حمیدرضا؛ درگاه­زاده، محمد (1393). روش­شناسی تحقق علوم انسانی از دیدگاه سید محمد نقیب العطاس. راهبرد فرهنگ، شماره 26: 91-67.
حسینی، سید حسین (1392). تحلیل مبانی فلسفی و تکنولوژیکی بحران محیط زیست؛ ضرورت تولید علم دینی. حکمت معاصر، شماره سوم، 60-41.
خاکی قراملکی، محمدرضا (1392). فرایند تکامل اراده جهت یافته. پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگستان علوم اسلامی قم.
خسروی، رحمت اله (1394). رالف تایلر. دانشنامه ایرانی برنامه­درسی. محور 20: مشاهیر.
زاهد، سید سعید؛ کلاته­ساداتی، احمد (1391). اسلامی­سازی دانش از دیدگاه عطاس و فاروقی (مطالعه تطبیقی). مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی. شماره اول، 44-25).
زیباکلام، سعید (1390). تعلقات و تقویم دینی علوم. در علم دینی، دیدگاه­ها و ملاحظات، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
صادق­زاده قمصری، علیرضا (1382). بررسی ارتباط معرفت­شناختی دانش آموزش‌وپرورش با تعالیم وحیانی اسلام. رساله دوره دکتری فلسفه تعلیم و تربیت. دانشگاه تربیت مدرس.
علم الهدی، جمیله (1381). تبیین تعلیم و تربیت اسلامی و دلالت­های آن بر برنامه­درسی. رساله دکتری، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
فرامرز قراملکی، احد (1400). روش­شناسی مطالعات دینی (تحریری نو). مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
قاسم­پور دهاقانی، علی؛ نصر اصفهانی، احمدرضا (1390). رویکرد معنوی و برنامه­ریزی درسی. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی. شماره 13: 92-71
گرومت، مدلین (1390). شرح­حال­نویسی و نومفهوم­گرایی. در برنامه­درسی گفتمان نظریه، پژوهش و عمل برنامه­درسی نومفهوم­گرا. ترجمه مصطفی شریف. اصفهان: جهاد دانشگاهی.
گوتک، جرالد (1391). مکاتب فلسفی و آراء تربیتی. ترجمه محمدجعفر پاک­سرشت. تهران: سمت.
ملکی، حسن (1385). دیدگاه برنامه­درسی فطری- معنوی مبتنی بر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، کنگره ملی علوم انسانی، تهران.
مهرمحمدی، محمود (1389). برنامه­درسی و نسبت آن با سایر رشته­های علوم­تربیتی. در برنامه­درسی نظرگاه­ها، رویکردها و چشم­انداز­ها، تهران: سمت.
میلر، جان (1391). نظریه­های برنامه­درسی. ترجمه محمود مهرمحمدی. تهران: سمت.
نوذری، محمد (1391). امکان اسلامی­سازی و بومی­سازی برنامه­درسی رشته علوم تربیتی. راهبرد فرهنگ، شماره 19. 139-168.
ویسی، غلامرضا؛ فتحی واجارگاه، کوروش (1387). نگاهی جدید به برنامه­درسی بر اساس انسان­شناسی اسلامی. راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، شماره 2: 49-63.
هیوبنر، دوین (1390). وظیفه نظریه­پردازان برنامه­درسی. در: برنامه­درسی گفتمان نظریه، پژوهش و عمل برنامه­درسی نومفهوم­گرا. ترجمه مصطفی شریف. اصفهان: جهاد دانشگاهی، 234-211.
Adebayo, R. I. (2005). Islamization of the curriculum: an agenda for model Islamic nursery schools in Nigeria. Muslim Education Quarterly, Cambridge, UK. Published by the Islamic Academy, 22 (3 & 4), 4 – 17.
Amin, R.M., and M.A. Haneef. )2011(. The quest for better economics graduates: Reviving the pluralist approach in the case of the International Islamic University Malaysia. International Journal of Pluralism and Economics Education, 2( 1), 96-113.
Andreassen, B-O (2014). Christianity as culture and religions as religions. An analysis of the core curriculum as framework for Norwegian RE. British journal of Rrligious Education,Vol. 36, No. 3, 265-281.
Anwar hassan, Hussain (1987). A suggested Islamic curriculum for American muslim children at elementary school level. University of Kansas, degree of Doctor of Philosophy.
Beauchamp, G.A(1975). Curriculum theory. Fourth edition. The kagg press,Wilmette, illlinois.
Bowie, Robert(2011) Human rights and religion in the English secondary RE curriculum. Journal of Beliefs & Values,Vol. 32, No. 3, 269–280.
Carr, Wilfred(2002). A Student's Guide to Methodology. Clough, Peter and Nutbrown, Cathy (Authors). London: Sage Publications.
Eisner, W. Elliot (1978) Humanistic Trends and the Curriculum Field, Journal of Curriculum Studies, 10:3, 197-204.
Embong, R. and others(2016). ANALYSIS OF HOLISTIC INTEGRATED CURRICULUM ON CONTEMPORARY MODELS OF HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS IN MALAYSIA. Academic International Conference on Multi-Disciplinary Studies and Education.
embong, R. Hashim, R(2013). Islamic integrated curriculum (IIC) for the transformation of Islamic education system in Malaysia. Prosiding Seminar Kebangsaan Majlis Dekan Pendidikan IPTA, 611-629.
Hashim, R (2000) islamization of knowledge: a comparative analysis of the conceptions of Al-Attas and Al-Faruqi. Intellectual discourse, vol 8, no 1. 19-44.
Hashim, R (2007) Intellectualism in higher Islamic traditional studies: Implications for the curriculum. American Journal of Islamic Social Sciences. 24 (3), 92
Hashim, R. (1999). Islamization of the curriculum. American Journal of Islamic Social Sciences. 16(2): 27-42.
Hashim, R. (2013). Higher education curriculum development for islamization of knowledge. Islamic economics education in southeast Asian universities. 51-3.
Hashim, R. Abdallah,S (2013) islamization of human knowledge in theory and practice: achievement, challenges and prospects in IIUM context. IIUM journal of educational studies, 1: 1, 1-12.
Ihedinma. Augustine Uzoma (2004). Reconstructing the religious knowledge curriculum in nigeria: a study of inclusive education and pedagogical reform. A thesis submitted in part-fulfilment for the Degree of Doctor in Education of the University of London.
Noraini Hashim & Hasan Langgulung (2008).Islamic Religious Curriculum in Muslim Countries: The Experiences of Indonesia and Malaysia. Bulletin of Education & Research. Vol. 30, No. 1, pp. 1-19.
Oladosu.A.G.A.S. (2012). Islamization of the Curriculum process. at the Seminar on Islamization of Knowledge in the South-West Nigeria. University of Lagos.
Rufai, Saheed Ahmad (2016). The Challenge of Curriculum Integration for Islamic Universities: Setting the Principles of Curriculum Integration. IIUM Journal Of Educational Studies, 4:1 (2016): 46 – 77.
Sulaiman, H. (2014). Values-Based Curriculum Model: A Practical Appli-cation of Integrated, Maqasid Al-Sharia' for Wholeness Development of Mankind. Procedia Social and Behavioral Sciences. 477 – 484.
Thobani,S (2010). Islam in the School Curriculum: Symbolic Pedagogy and Cultural Claims. New York: Continuum International Publishing Group.
Thornton W. Merriam(1935). Religion in the College Curriculum Today. The Journal of Religion, Vol. 15, No. 4, pp. 462-470
Wacker, John G (1998). A definition of theory: research guidenes for different theory-building research methods in operations management. Journal of Operations Management 16. 361–385.
Yaacob.S, Embong.S.R (2008). The concept of an integrated islamic curriculum and its implication for contemporary islamic schools. International Conference in Islamic Republic of Iran on 20-22 Feb 2008.
Zuhdi, M. (2006). Modernization of Indonesian Islamic schools’ curricula, 1945–2003, International Journal of Inclusive Education, 10(4-5), 415-427.